Tìm hiểu về Cá và cách nuôi cá Koi

Cá Koi theo tiếng nhật là Nishikigoi, được người Nhật lai tạo giống cách đây hơn 200 năm, và luôn là đề tài sôi nổi ở các diễn đàn cá cảnh trên khắp thế giới.

Nói đến cá chép, nhiều người nhớ lại thời gian khoảng hơn 10 năm về trước. Phong trào nuôi cá chép đang thịnh hành. Cá chép được nuôi nhiều khắp từ thành thị đến nông thôn bởi đây là loài cá dễ nuôi, giá thành lại hợp lý.

Ngày ấy, người ta chủ yếu nuôi cá chép vàng chứ không phải là chép đen. Tuy nhiên, chúng vẫn chỉ là những con cá cây nhà lá vườn. Dần dần, sau này khi nghề chơi cá cảnh phát triển, có nhiều loài cá đẹp ra đời, cá chép buộc phải nhường chỗ cho những người anh em không quen biết…

Trong những năm trở lại đây, người ta bắt đầu lai tạo ra nhiều loài cá chép tuyệt đẹp, có thể nói là mang tính chất đột phá.

Tiêu biểu cho giống cá chép mới là Koi. Koi cũng trở thành một đặc trưng của đất nước mặt trời mọc. Koi cũng giống như những người bà con của nó, rất dễ nuôi và mau lớn. Chúng là loài cá to nên cần môi trường nước khá rộng.

Cá Koi ăn tạp, chúng có thể ăn mọi thức ăn mà chúng ta cung cấp.

Trước đây, Koi chỉ có 4 màu cơ bản, nay được người Nhật và Trung Quốc lai tạo, chúng trở nên rát phong phú về màu sắc và hình dáng được rất nhiều người nuôi, đặc biệt là phương Tây.

Ngày nay tuy không phải là xuất chúng, nhưng Koi trở thành một loài cá hấp dẫn người chơi và đã có những tổ chức, hội, chuyên chỉ chơi Koi trên khắp thế giới.

Tùy theo màu sắc đặc tính mà người ta còn có nhiều tên gọi cho các con cá:- Con cá có màu nền trắng pha màu đỏ gọi là KOHAKU.

Cá màu nền trắng pha màu đỏ và thêm một chút màu đen gọi Showa sanke- Cá có màu xám bạc hai bên mang có màu đỏ pha trắng gọi là Asagi và Shusui.

Ngoài ra còn có nhiều tên khác nữa để gọi như Kohaku, Sanke, Showa, Ogon, Kin- Showa, Kujaku, Hi-Utsuri, Shusui, Komonryu, Koromo, Showa Sanshoku

Cá Koi là loài cá cảnh có thể sống tới cả trăm năm tuổi, bình thường nuôi trong hồ nhân tạo nó cũng thể sống tới 25 – 35 năm.

Người Trung Hoa có truyền thuyết “cá chép hoá rồng” hay “cá vượt vũ môn”, tức là con cá chép khi sống trăm năm tuổi có thể lột xác biến thành Rồng để đạp mây vờn gió khỏi phải sống một số phận lặn hụp dưới nước.

Không biết nếu khi chúng ta có con cá Koi (tạm gọi là cá chép cảnh Nhật Bản cho dễ hiểu) sống hơn trăm tuổi nó có biến thành rồng bay đi không? Nếu vậy thì cũng hơi tiếc vì chắc chắn bạn sẽ mất đi món tiền lớn. Dẫu sao đây cũng là truyền thuyết mang triết lý đẹp với ước mơ vươn lên của muôn loài trong vũ trụ.

Cá Koi khi trưởng thành có chiều dài khoảng 60–90 cm. Nếu nuôi và chăm sóc cẩn thận nó có thể lớn thêm được 5–10cm mỗi năm.

Không như cá Thanh Long (hay còn gọi là Bạch Long, Hắc Long) thường quậy phá và thức ăn chủ yếu là các loài cá sống nhỏ, cá Koi là một loại cá hiền lành, nó có thể sống chung với các loại cá khác mà không cảm thấy bị phiền nhiễu.

Tuy nhiên để tránh tình trạng lây nhiễm bệnh tật người ta thường nuôi cá Koi thuần nhất trong hồ và không nuôi thêm các cá khác. Sau đây chúng tôi sẽ trình bày cách nuôi cá cảnh Koi:

Hồ cá Koi

Không giống như các loại cá cảnh khác được nuôi trong hồ kiếng để ngắm nhìn theo chiều ngang, cá Koi được nuôi trong một loại “ao” nhỏ đào trong vườn, do đó chúng ta chỉ ngắm nhìn những chú cá Koi bơi lội lững lờ ở phía trên lưng.

Hồ nuôi cá thường được đào sâu xuống theo hình bậc thang (có thể sâu khoảng 2m) để tạo nên nhũng chiều sâu đa dạng, phía dưới được lót bằng những tấm nilon nhựa để nước khỏi thoát đi, dĩ nhiên nếu điều kiện kinh tế của bạn tốt hơn, bạn có thể xây bằng xi măng, như thế hồ của bạn sẽ chắc chắn hơn nhiều và bạn cũng khỏi phải lo lắng lỡ có khi nào tấm lót nilon bị lủng, nước thoát đi hết và Koi của bạn cũng ” thăng” luôn.

Dung tích hồ tùy theo mặt bằng có sẵn của bạn, từ 4- 5 mét khối tới vài chục mét khối. Theo nhiều người khuyên bờ hồ nên xây cao hơn mặt nước khoảng 30 – 40 cm để tránh tình trạng chó hoặc mèo săn mất cá Koi của bạn. (Ở Mỹ thì hay có các chú racoon đêm đêm hay rình bắt trộm cá Koi vô cùng).

Quanh bờ hồ người ta có thể trồng vài cây sen để cá có thêm bóng mát trong những ngày hè và cũng để làm giảm bớt sự phát triển của các loại rêu độc hại, hoặc trang trí thêm những ngọn đèn, cây cảnh Bonsai hay bàn ghế theo kiểu Nhật cho thêm thơ mộng.

Hồ nước cũng cần trang bị thêm một hệ thống bơm lọc để giữ nước luôn được trong sạch và tránh tình trạng bị rêu lan trong nước.

Theo nguyên tắc đối với cá Koi lớn khoảng 30 cm thì cứ mỗi mét khối nước thì được thả một con, cá nhỏ thì ta có thể thả mật độ dày hơn.

Cá Koi giống

Hiện nay cá giống ở các nước Châu Âu bán tương đối rộng rãi, cá loại nhỏ (5-10 cm) giá cũng phải chăng từ 10–20€. Cá lớn hơn (30 cm) giá khoảng 1000 EURO. Ðối với cá có màu sắc và hình dạng đặc biệt thì bạn phải tới những nơi bán đấu giá cá được tổ chức mỗi năm vài ba bận, nhưng coi chừng, giá cá sẽ rất đắt từ vài ngàn đến vài trăm ngàn, cá biệt có thể đến cả triệu EURO. Ðó thật sự là một tài sản không nhỏ.

Ðối với các loại cá giống được nhập cảng từ Nhật Bản, giá cá giống có hơi mắc hơn nhưng cũng có thể chấp nhận được.

Trước đây cá giống chủ yếu được lai tạo từ Nhật nhưng bây giờ người Châu Âu cũng biết cách lai tạo giống nên nhiều người cũng có thể nuôi được loại cá này. Không những người ta lai tạo được những chú cá Koi kiểu cổ điển mà còn lai tạo được những chú cá Koi có hình dạng và màu sắc dị kỳ, chẳng hạn như những con cá Koi có đầu gồ ghề, xù xì như kiểu cá đầu lân (như cá vàng 3 đuôi đầu lân).

Không biết những con cá Koi có hình dáng dị dạng này có thể sống lâu như những con cá khác hay không, nhưng ấn tượng đầu tiên bạn sẽ thấy nó đẹp và dĩ nhiên giá nó sẽ cao hơn những con cá khác nhiều.

Tiêu chuẩn cá Koi:

Ðể đánh giá một con cá như thế nào là “đẹp” có rất nhiều tiêu chuẩn mà người nuôi cũng như ban giám khảo phải tuân thủ theo tiêu chuẩn của người Nhật bản: màu sắc, sự trưởng thành và hình dạng.

Về màu sắc thì màu sắc phải tươi tắn tự nhiên, sự phân chia màu sắc phải rõ ràng, không loang lổ các khoảng màu có hình dạng độc nhất vô nhị.

Thí dụ có chú cá Koi toàn thân trắng nhưng trên giữa đỉnh đầu có một đốm đỏ thật lớn, thật tròn như một hình mặt trời trên nền cờ của của con dân Thái Dương Thần Nữ.

Về hình dạng như đã nói ở trên, tuy nhiên đây là sản phẩm của sự biến đổi gen trong cơ thể cá nên tiêu chuẩn này chỉ đứng vào hàng thứ hai, ngoài ra độ lớn và sức khoẻ cá cũng đóng vai trò quan trọng để quyết định giá cả của cá.

Nước nuôi cá:

Ðể cá có sức khoẻ vững bền, nước nuôi cá phải luôn được giữ trong sạch. Nồng độ pH luôn phải từ 7 tới 7.5 được coi là lý tưởng. Nên tránh sự thay đổi độ pH quá bất ngờ đột ngột vì như thế sẽ ảnh hưởng rất lớn tới sức khoẻ của cá.

Nếu nồng độ nitrite trong nước quá cao hoặc bạn có nhu cầu để thay nước hồ thì cũng không nên thay một lần mà nên thay từ từ, cứ 2 ngày rút đi khoảng một phần ba thể tích của hồ cho đến khi nước hồ trong lại.

Bạn cũng nên chú ý đến các loại rong tảo phát triển trong nước, nếu rong tảo phát triển quá nhiều sẽ hút hết nồng độ oxygen trong nước và làm cá nghẹt thở.

Ðể làm giảm sự phát triển của rong tảo bạn có thể trồng thêm những loại cây trong nước như sen, cỏ sậy quanh hồ, một thác nước nhỏ hoặc một vòi phun nước (dạng giếng phun ) cũng có tác dụng đáng kể.

Thức ăn:

Cá Koi ăn những loại thức ăn chế biến sẵn có bán trên thị trường, được làm chủ yêú bằng nguyên liệu thào mộc như lúa gạo, bột, được pha thêm thành phần bột cá và các loại vitamin.

Bệnh tật:

Cá Koi cũng có thể lây nhiễm bệnh tật, các bệnh thưòng gặp như ngứa mình, biếng ăn, lở da rụng vảy, đốm trắng hay lở môi, cũng có những thuốc đặc trị bán sẵn trên thị trường. Cá bệnh nên vớt ra những hồ chứa riêng để theo dõi và điều trị.

Trường hợp nặng hơn có lẽ bạn nên mời bác sĩ thú y nếu không muốn thấy chú cá Koi yêu mến của mình lặng lẽ …. đi vào cái lẩu đang sôi.

Các bệnh thường gặp ở cá Koi và cách chữa trị

1. Trùng mỏ neo

Trùng mỏ neo là 1 trong những bệnh thường gặp nhất ở cá koi (cá chép Nhật). Bệnh do 1 loại kí sinh trùng giáp xác, có tên gọi tiếng anh là Lernea – Anchor Worm gây ra.

Loài ký sinh sinh trùng này bám chặt vào thân, đuôi koi, dễ dàng nhìn thấy bằng mắt thường. Khi còn nhỏ trùng mỏ neo sống trong mang cá koi, giai đoạn trưởng thành con đực và cái giao phối, sau đó con đực sẽ rời khỏi mang koi sống vài ngày trong nước rồi chết.

Trùng mỏ neo cái thụ tinh và tồn tại trên thân Koi, hút dưỡng chất trong cơ thể cá koi, gây nên những vết thương chảy máu.

Khi bị bệnh này, Koi thường lười ăn, ngứa ngáy, khó chịu, gầy yếu và bơi lội chậm chạp. Các vết thương do trùng mỏ neo gây ra tạo điều kiện cho nấm, vi khuẩn tấn công khiến bệnh ngày càng nặng.

Cách điều trị: Dùng thuốc Dimilin (bạn nên cân nhắc khi sử dụng vì trong thuốc này có thành phần thuốc trừ sâu). Trước khi đánh thuốc cho cá koi cần đảm bảo trong hồ không có cây thủy sinh, hoặc nếu có cây thủy sinh phải cao hơn mặt nước tầm 3cm.

Liều lượng thuốc: 1gr/m3

Cách tiến hành:

• Ngày 1: Đánh liều 1, liều thuốc phụ thuộc vào thể tích hồ/bể cá koi bị bệnh.
• Ngày 2: Không đánh thuốc
• Ngày 3: Đánh liều thuốc thứ 2 như liều 1, đồng thời thay 20% nước.
• Ngày 4, 5, 6 : Không đánh thuốc
• Ngày 7: Đánh liều thuốc thứ 3, thay 20% nước
• Ngày 8: Không đánh thuốc
• Ngày 9: Đánh liều thuốc thứ 4, thay 20% nước
• Ngày 10,11: Không đánh thuốc
• Ngày 12, 13, 14: Mỗi ngày thay 20% nước

Thường thì liều 1, 2 bạn sẽ tiêu diệt được trùng mỏ neo ký sinh bên ngoài da cá koi. Còn các nang trứng chưa nở nên phải đợi đến ngày thứ 7 để trứng nở ra, khi đó mới đánh liều 3, liều 4 để diệt tận gốc trùng mỏ neo.

Một trong những nguyên nhân gây bệnh trùng mỏ neo ở cá Koi là do nguồn nước không được đảm bảo, do vậy người nuôi cần chú ý tìm hiểu và trang bị đầy đủ máy lọc nước hồ, loại bỏ cặn bẩn, vi sinh vật hại – tác nhân gây bệnh cho cá Koi.

2. Bệnh rận cá

Rận cá ký sinh trên da, vây, thân, xoang miệng, mang cá koi. Chúng hút máu, đồng thời tiết chất độc làm cá bị tổn thương và sưng đỏ, tạo điều kiện vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng khác xâm nhập gây bệnh. Rận cá thường hút máu vào ban đêm khiến koi ngứa ngáy và khó chịu, thường bơi nhảy lung tung.

Cách điều trị:

Khi thấy cá koi xuất hiện nhiều rận, trước tiên bạn nên dùng nhíp y tế để gắp chúng ra khỏi thân Koi, sau đó sử dụng các dung dịch diệt khuẩn: thuốc tím, povidine, bentadine, iodine… thoa lên các vùng bị tổn thương. Thực hiện liên tục từ 5 – 7 ngày.

3. Bệnh đốm trắng

Cá chép Nhật bị bệnh đốm trắng tương đối phổ biến. Khi bị bệnh, trên thân, đầu cá sẽ xuất hiện các hột trắng và lây lan rất nhanh sang các bộ phận khác, từ con này sang con khác. Phát hiện cá bệnh, người nuôi tốt nhất nên cách ly cá ra khỏi hồ/ bể để tránh lây lan. Nấm sẽ dính chặt vào mô, da cá khiến cá ốm yếu.

Nguyên nhân gây nên bệnh đốm trắng ở koi là do nguồn nước không đảm bảo vệ sinh.

Cách xử lý:

• Tăng nồng độ muối trong hồ/ bể koi lên 0.5%/ngày, duy trì nhiệt độ trong bể 27 độ C.
• Cho  3-5 giọt xanh methylen (có bán tại các hiệu thuốc tây ) hòa tan 20 lít nước và thay nước mỗi ngày một lần.

Sau khi điều trị cá koi bị đốm trắng xong, thường sức khỏe cá yếu, màu sắc cá sẽ kém đẹp, lúc này người nuôi cần chú ý cách cho cá koi ăn giúp lên màu, khỏe mạnh để đàn cá trong hồ/ bể được đẹp hơn.

4. Bệnh đốm đỏ

Bệnh này khiến toàn thân cá xuất hiện các chấm xuất huyết đỏ, vẩy rụng thành từng mảng, cá bỏ ăn, bơi lờ đờ trên mặt nước. Khi bệnh chuyển nặng thì các gốc vậy, tia vây rách nát và cụt dần. Các vùng da xuất huyết viêm, tấy và loét, nhiều mủ, xung quanh có nấm ký sinh, phần mang cá tái nhợt, mắt cá lồi xuất huyết.

Bệnh đốm đỏ ở cá koi do vi khuẩn hình que mang tên Aeromonass Hydrophylla hoặc Pseudomnas gây ra. Ở miền Bắc cá koi thường mắc bệnh này vào mùa xuân (tháng 3 – 4 dương lịch) và mùa thu ( tháng 8 – 9 dương lịch).

Cách điều trị: Nếu bạn nuôi ở ao, thay nước mới cho ao, bón vôi bột hoà nước, té đều khắp ao với liều lượng 2 kg/100m2/2 tuần để nâng độ pH trong môi trường nước (loại vi khuẩn này không thích ứng trong môi trường kiềm).

Ngoài ra, nếu nuôi cá trong hồ nhỏ, bạn có thể áp dụng phương pháp đánh muối với tetraxilin. 1 khối nước = 1 vỉ tetraxilin + 1kg muối. Đánh muối liên tục trong 3 ngày.

5. Bệnh thối đuôi

Biểu hiện koi bị bệnh thối đuôi là phần vây đuôi sưng viêm, bong tróc, nặng hơn nữa phần cơ thịt bị hoại từ và thối rữa, gốc vây đuôi ứ máu.

Nhiễm trùng vi khuẩn Myxcobacteria và nấm mốc là nguyên nhân chính gây ra bệnh này. 2 con đường dẫn đến nhiễm khuẩn: 1 là chất thải của cá tích tụ, không được xử lý gây bùng phát bệnh, 2 là mật độ nuôi koi dày quá, máy lọc nước không đảm bảo, chất lượng nước kém lý tưởng.

Cách xử lý:

• Cách 1: Sử dụng dung dịch xanh Malachite 1% bôi lên các vết tổn thương trên vây đuôi cá, mỗi ngày bôi 1 lần, bôi liên tục trong vòng 4 – 5 ngày.Sử dụng dung dịch xanh Malachite 1% bôi lên các vết tổn thương trên vây đuôi cá, mỗi ngày bôi 1 lần, bôi liên tục trong vòng 4 – 5 ngày.
• Cách 2: Lấy 5 – 8 viên Oxytetracyline với 100 lít nước, cho cá vào ngâm 30 phút khử trùng để tiêu diệt khuẩn.

6. Bệnh sán da, sán mang

Mắc bệnh sán da, sán mang, cá koi sẽ có một vài biểu hiện như: dáng bơi không thẳng mà lạng lách, thường cựa thân vào đáy hoặc cạnh bể/hồ, co giật do ngứa mình, hay nhảy khỏi mặt nước. Sán hút máu cá gây ghẻ lở, thủng mang cá, nếu không được điều trị sớm sẽ khiến cá chết.

Bệnh sán da, sán mang cá koi xảy ra do chất lượng nước hồ/ bể cá bẩn, hàm lượng oxy trong bể kém, nồng độ chất hữu cơ cao.

Cách điều trị:

Để điều trị bệnh sán da, sán mang bạn có thể sử dụng Praziwantel. Ngâm praziwantel liều lượng 2g/1m3, đánh 2 liều cách nhau 2 ngày, chú ý trước khi đánh thay nước 20%.

7. Bệnh loét

Cá koi có những vết thương do va chạm, nhiễm khuẩn sẽ dẫn đến nhiễm trùng và xuất hiện các vết lở loét trên da. Các vết này không sớm được điều trị sẽ khiến cá chết.

Cách điều trị: Bắt cá ra, sử dụng thuốc mê gây mê cho cá, lấy tăm bông thấm thuốc tím đậm hoặc tetra thoa lên các vết loét để sát trùng.

8. Bệnh xù vảy (Dropsy)

Dấu hiệu dễ nhận biết khi cá koi mắc bệnh này đó là thân cá sưng lên, mắt lồi ra, vảy cá nâng lên khiến cá có hình dáng như một cái nón thông. Koi sẽ ăn ít và  bơi gần mặt nước, nơi có nhiều oxy.

Xù vảy ở cá koi xảy ra do 1 trong số nguyên nhân như:

• Đột ngột sưng: Các bị nhiễm vi khuẩn gây chảy máu bên trong.
• Chậm sưng: Có ký sinh trùng trong cá hoặc khối u trong cá phát triển làm sưng lên.

Bệnh có thể xảy ra vào bất cứ lúc nào, thường sẽ bị cả đàn 1 lúc. Một số ký sinh trùng ảnh hưởng đến thận cá làm mất chức năng thận cá, cá không đào thải được cặn bẩn tích tụ trong cơ thể dẫn đến giảm tuổi thọ.

Cách điều trị: Lấy 5 – 6 kg muối hòa 1 m3 nước, cho cá vào tắm 5 phút. Thực hiện liên tục 3 – 5 ngày.

————–

Nghề chơi cũng thật lắm công phu, thú nuôi cá Koi được nhiều người Châu Âu, người Mỹ cũng biết đến và phát triển như một nghệ thuật. Nhiều dịch vụ khác cũng được “ăn theo” như thiết kế và xây dựng vườn hồ, chăm sóc sức khoẻ cá, thậm chí còn có cả một hotel cho … cá để chăm sóc những chú cá khi chủ nó phải vắng nhà lâu ngày.

Nhiều hiệp hội, câu lạc bộ “cá Koi” cũng được hình thành khắp nơi.

Ở Việt Nam chúng ta thú vui nuôi cá Koi chưa được nhiều người biết tới, hy vọng một ngày gần đây nó sẽ trở nên một thú vui có tính cách quần chúng.

Còn gì thanh thản hơn sau một ngày lao động đầy căng thằng, mệt mỏi, về tới nhà với tách trà trong tay ngồi dưới bóng mát của bóng cây sau nhà, nghe tiếng chim hót, tiếng nước chảy rì rào như xa, như gần và dưới kia đàn cá chép kiểng nhật bản lượn lờ êm ả như một đám mây ngũ sắc đùa lượn.

Hy vọng rằng bạn sẽ mau quên đi những lo âu thường ngày và một ngày nào đó nếu thời cơ đến quỹ gia đình của bạn sẽ được cải thiện đáng kể với cá chép kiểng Nhật Bản.

Câu Hỏi Thường Gặp

Nên xây hồ cá Koi như thế nào?

Hồ nuôi cá thường được đào sâu xuống theo hình bậc thang (có thể sâu khoảng 2m) để tạo nên nhũng chiều sâu đa dạng, phía dưới được lót bằng những tấm nilon nhựa để nước khỏi thoát đi. Dung tích hồ tùy theo mặt bằng có sẵn của bạn, từ 4- 5 mét khối tới vài chục mét khối.

Tiêu chuẩn chọn cá Koi giống như thế nào?

Về màu sắc thì màu sắc phải tươi tắn tự nhiên, sự phân chia màu sắc phải rõ ràng, không loang lổ các khoảng màu có hình dạng độc nhất vô nhị. Chú cá Koi toàn thân trắng nhưng trên giữa đỉnh đầu có một đốm đỏ thật lớn, thật tròn như một hình mặt trời trên nền cờ của của con dân Thái Dương Thần Nữ.

Thức ăn cua cá Koi là gì?

Cá Koi ăn những loại thức ăn chế biến sẵn có bán trên thị trường, được làm chủ yêú bằng nguyên liệu thào mộc như lúa gạo, bột, được pha thêm thành phần bột cá và các loại vitamin.