Tôi là một người rất say mê tìm hiểu về cá chọi, cá đá, cá betta, hay còn gọi là cá thia xiêm. Bạn thì sao?

Họ: cá sặc – Belontidae

Phân bố: Đông Nam Á. Nguyên sản ở vùng nước ngọt và nóng phía Nam Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam, Indonesia, Malaixia. Thường gặp trong nước tĩnh và nước tù.

Chiều dài: tới 5-6 cm

Ăn giun, động vật thân giáp, côn trùng, thức ăn tổng hợp.

Nhiệt độ nước: từ 18-(25-28) đến 32 độ C.

Nuôi riêng. 

Thân thon dài, dẹp bên gần như hình chữ nhật. Miệng nhỏ nẳm ở đầu mõm, hơi xiên. Viền trên của đầu dốc xuống. Mắt to, xương trước mắt trơn. vảy trên to vừa, thuộc loại vảy tròn. Các vây ở bụng có dạng như thanh kiếm, vây lưng nằm ở quá nửa sau của lưng.

Qua lai tạo chọn giống, người ta tạo ra những  cá thể cá chọi có vây lưng và vây hậu môn có kích thước rất lớn, thướt tha. Các vây này có thể dài tới 6,5cm.

Trong thiên nhiên, màu nền của cá là nâu đỏ, điểm những vân ngũ sắc màu lam lục và rất nhiều chấm đỏ, lục, lam xếp thành hàng.

Vây đuôi và vây hậu môn gầm những tia đỏ hay nâu phân cách bởi những miền màu lam lục. Vây kưng màu nâu đô, có vân màu lục. vây bụng đỏ, vây ngực nhạt.

Cá cái màu nâu, mang những sọc ngang ít rõ rệt.

Cá đực do lai tạo thay đổi màu sắc rất nhiều so với tự nhiên, có thể có màu lam tím, đỏ pha lục lam, tím pha lục, đó ánh kim loại, ngọc xám, xanhcầu vồng, hồng đậm, phớt vàng…

Tản mạn về loài cá chọi betta splendens

Betta splendens là sản phẩm của ngành cá cảnh Thái Lan thông qua sự lai tạo tự nhiên mà không hề có sự can thiệp của công nghệ gen hiện đại.

Thứ nhất, loài Betta splendens là sản phẩm của ngành cá cảnh Thái Lan thông qua sự lai tạo tự nhiên mà không hề có sự can thiệp của công nghệ gen hiện đại. Thứ hai, Betta splendens phát triển dựa trên quá trình tương tác có tính xã hội; nó là thành quả của việc trao đổi kiến thức truyền thống ở tầng lớp nông dân Thái Lan. Người ta tin rằng cá đá xuất hiện cách đây 600 năm vào thời hoàng đế Sukhothai, vị vua đầu tiên của Thái Lan. Những nhà lai tạo xưa kia, thường là những nông dân, học hỏi thông qua sự quan sát rồi sau đó thử nghiệm bằng cách đem cá đi đá. Họ hình thành một nhóm gọi là nhóm những nhà lai tạo và đá cá. Họ thường truyền đạt kiến thức về cá đá thông qua con đường truyền khẩu. Việc hé lộ kiến thức cho những người thân cận nhất đảm bảo rằng sẽ có người kế thừa và tiếp tục phát triển nó. Để thêm phần nghiêm trọng, họ thường căn dặn rằng “đừng đem những bí quyết này nói cho bất kỳ ai vì chúng có thể giúp tạo ra những con cá vô địch” (câu nói truyền thống này vẫn còn được duy trì cho đến tận ngày nay). Bằng việc truyền đạt kiến thức như vậy mà cá đá ở Thái Lan phát triển hết sức độc đáo nhưng đồng thời kỹ thuật lai tạo lại lập đi lập lại hay nói cách khác là không hề có sự tiến bộ nào. Chúng ta có thể thấy rõ điều này khi xét đến sự phát triển mạnh mẽ của cá Betta đuôi dài ở Mỹ so với cá Betta đuôi dài ở Thái Lan.

Ngày nay, hầu hết những nhà lai tạo cá nghiêm túc vẫn thuộc tầng lớp nông dân Thái Lan. Tôi thấy có trách nhiệm ghi nhận và công bố về những kiến thức và trí tuệ của họ như là một phần của lịch sử Thái Lan ngày nay lên mạng Internet.

Ở Thái Lan khi nói về Plakat, người ta phân biệt ra làm hai loại là loại đuôi dài và loại đuôi ngắn. Cả hai đều là Betta thuần dưỡng, có nguồn gốc từ loài Betta hoang dã. Cách nay khoảng 40 năm, Betta hoang dã có thể được tìm thấy ở khắp nơi từ những vùng ngập nước vào mùa lũ đến các con kênh dẫn nước trên đồng ruộng.

Vậy dạng Betta đuôi dài xuất hiện từ khi nào? Nếu chúng ta quan sát màu sắc và hình dáng của các cá thể Betta hoang dã thì có thể thấy chúng chỉ khác nhau về kích thước. Hiển nhiên là các nhà lai tạo chỉ làm cho chúng to hơn và chủ yếu là hung dữ hơn lên mà thôi. Tuy nhiên, câu châm ngôn “bạn không thể có tất cả những gì mà mình mong muốn” luôn đúng và thích hợp ở đây. Vậy đâu là nơi mà chúng ta mất dấu về quá trình phát triển của dạng cá đá đuôi dài và dạng cá đá đuôi ngắn? Betta hoang dã có hình dạng toàn thân rất cân đối, các vảy và vây sáng lấp lánh và rất cuồng nhiệt mỗi khi giương vi phùng mang; không dạng Betta thuần dưỡng nào có hình dáng và hành vi tương tự. Nói một cách ngắn gọn sự khác biệt giữa dạng hoang dã và thuần dưỡng chỉ ở kích thước mà thôi. Nhưng dạng Betta đuôi dài là gì? Chúng cũng giống như tất cả các dạng Betta khác. Dù các nhà khoa học đã kết luận rằng chúng cùng loài với Betta đuôi ngắn nhưng tôi không hề thấy con Betta đuôi dài nào xuất hiện trong một bầy Betta đuôi ngắn. Tôi luôn chất vấn các nhà lai tạo mà tôi quen biết về nguồn gốc của Betta đuôi dài nhưng không có ai biết cả. Câu trả lời thường là “tôi đã thấy cả hai loại Betta từ rất lâu rồi”. Các tài liệu nước ngoài cũng không thể giải đáp được điều này “tôi không rõ dạng đuôi dài đến từ đâu” [Christopher W. Coates, Tropical fishes for a Private Aquarium, 1950: trang 137]. Nhà lai tạo cao tuổi nhất, 80 tuổi mà tôi có dịp phỏng vấn cũng trả lời tương tự. Điều này bây giờ đã trở thành một truyền thuyết về cá đá mà tôi rất hào hứng đi tìm lời giải.

Có 2 giả thuyết về sự xuất hiện của Betta đuôi dài.

Thứ nhất: thuyết giả lập môi trường

Thuyết này cho rằng con cá Betta cái thẩm thấu màu sắc và hình dạng của môi trường và truyền cho bầy con của nó. Theo thuyết này, giả sử rằng bạn muốn tạo ra con cá Betta đuôi dài màu vàng thì bạn có thể vẽ hình con cá đực đuôi dài màu vàng lên giấy rồi dán lên thành lọ nuôi con cá cái. Sau 1-2 tháng, chúng ta đem con cá cái lai với một con đực bất kỳ. Bầy cá con có thể xuất hiện một số cá thể có màu sắc và hình dáng như cá vẽ trên giấy bên cạnh số lượng lớn giống như cá mẹ và cá bố. Sau khi thu được những cá thể đầu tiên có đuôi hơi vàng và dài, nhà lai tạo sẽ đem con cá đực đuôi dài và vàng lai với con cá cái cũng đuôi dài và vàng ở cùng bầy. Bằng việc lặp đi lặp lại quá trình này, dạng cá Betta đuôi dài sẽ dần dần được hình thành.

Thứ hai: thuyết chuyên hóa

Nếu như thuyết giả lập dựa trên yếu tố môi trường thì thuyết chuyên hóa lại dựa trên yếu tố xã hội. Nhiều văn bản bằng tiếng Thái đều cho rằng con cá Betta splendens đuôi dài xuất hiện cách nay trên một trăm năm. Trong các văn bản nước ngoài, sự xuất hiện lần đầu tiên của cá Betta đuôi dài ở San Francisco hỗ trợ cho giả thuyết trên.

“Ở Thái Lan, việc lai tạo cá đá cũng như gà đá được duy trì từ hàng trăm năm nay, phát triển thành những dạng đặc biệt. Không hề có con cá đá nào được nhập vào Mỹ mãi cho đến năm 1928, khi hai chiếc tàu buôn cập bến San Francisco từ Bangkok. Những con cá với vây cực lớn này đã tạo nên một cơn sốt trong giới chơi cá cảnh ở đây. Có một loại sậm màu, vây đỏ. Những cá này lai với nhau, rồi với cá đuôi ngắn và những con cá Xiêm khác đến từ nước Đức…” [Lucile Quarry Mann, Tropical fish, New York, 1954]

Nếu những cứ liệu trên đây là chính xác thì nhìn chung, người Mỹ biết đến cá đá đuôi dài khoảng 30 năm sau khi nó được lai tạo thành công ở Thái Lan. Tôi tin rằng cá đuôi dài được phát triển từ cá đuôi ngắn mà chúng lại có nguồn gốc từ cá Betta hoang dã.

 

Câu Hỏi Thường Gặp

Đặc điểm hình dáng cá chọi (cá betta) như thế nào?

Thân thon dài, dẹp bên gần như hình chữ nhật. Miệng nhỏ nẳm ở đầu mõm, hơi xiên. Viền trên của đầu dốc xuống. Mắt to, xương trước mắt trơn. vảy trên to vừa, thuộc loại vảy tròn. Các vây ở bụng có dạng như thanh kiếm, vây lưng nằm ở quá nửa sau của lưng. Chiều dài: tới 5-6 cm

Đặc điểm màu sắc của cá chọi (cá betta) như thế nào?

Trong thiên nhiên, màu nền của cá là nâu đỏ, điểm những vân ngũ sắc màu lam lục và rất nhiều chấm đỏ, lục, lam xếp thành hàng. Cá cái màu nâu, mang những sọc ngang ít rõ rệt. Cá đực do lai tạo thay đổi màu sắc rất nhiều so với tự nhiên, có thể có màu lam tím, đỏ pha lục lam, tím pha lục, đó ánh kim loại, ngọc xám, xanhcầu vồng, hồng đậm, phớt vàng…